به دعوت دانشگاه سوره در نشستی در موزه هنرهای معاصر تهران با عنوان «هوش مصنوعی و هنر معاصر» دعوت شدم تا در این باره صحبت کنم. گزارش زیر در وبسایت دانشگاه سوره منتشر شده است که بخش‌هایی از آن را اینجا با کمی اصلاح بازنشر می‌کنم. از آنجا که متأسفانه در پیاده‌سازی گزارش بخش عمده‌ای از مباحث کلیدی منتقل نشده و در برخی موارد جملات کاملا به اشتباه بازنقل شده بودند، برخی اصلاحات را در کروشه آورده‌ام.
دانشگاه سوره با همکاری موزه هنرهای معاصر تهران نشست هوش مصنوعی و هنر را برگزار کرد. در این نشست دکتر امین منتظری و حامد بیدی به‌عنوان سخنران، و زهرا عسلی به‌عنوان دبیر حضور داشتند.
دکتر حامد بیدی، سخنران این نشست موضوع هوش مصنوعی را جزء موضوع‌های رایج این روزها دانست و گفت: اگر به یک سال قبل برگردیم درست در همین زمان بلاکچین، ان اف تی و بیت کویین بسیار پرطرفدار بودند.
او بابیان اینکه یک تلاش جهانی برای دستیابی به ابزارها و توسعه تکنولوژی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی آغازشده است اظهار داشت: در سال‌های اخیر هر چه جلوتر می‌رویم مثل این است که فاصله‌ها کمتر و سرعت رشد فرهنگی نسبت به قبل به طرز عجیبی بیشتر شده است. به‌عنوان‌مثال رونمایی از ویژن پروی اپل تجربه واقعاً ترس‌برانگیز برای مخاطب رقم می‌زند زیرا همه‌چیز را عوض می‌کند.
بیدی، خاطرنشان کرد: مدت‌ها است که ما داریم عادت می‌کنیم بعد یک مدت همه‌چیز را دوباره نگاه کنیم و در این موضوع ما با یک تغییر پارادایم جدی مواجه هستیم. یک تاریخدان مشهور جمله معروفی در مورد نسل‌ها دارد که می‌گوید: شما به‌عنوان پدر و مادر هر چیزی که در مورد زندگی خود بیاموزید در بزرگ‌سالی به درد فرزندتان نمی‌خورد به‌این‌علت که همه‌چیز به‌سرعت تغییر می‌کند؛ یعنی برای نسل امروز دانش سی سال قبل بی‌معنا است.
این صاحب‌نظر حوزه فناوری به ممنوعیت چت جی پی تی در [مدارس یکی از ایالت‌های] آمریکا اشاره کرد و اظهار داشت: دلیل ممنوعیت چت جی پی تی در [مدارس] آمریکا این بود که تصور می‌شد دانش آموزان تکالیف خود را با آن می‌نویسند. دراین‌بین آقای پرتویی که یک برنامه‌نویس حرفه‌ای است یک طی توئیت اعلام کرد: این کاری که دانش آموزان به‌خوبی یاد گرفته‌اند همان آینده است. آموزش‌های قدیمی در حال از بین رفتن است و مدارس آینده را نمی‌توان به شکل فعلی اداره کرد.
بیدی بابیان اینکه در دنیای امروز همه‌چیز ازجمله هنر به‌واسطه هوش مصنوعی تغییر کرده است گفت: تغییراتی که فناوری در هنر داشته بسیار زیاد است. ولی اتفاقاتی که در علوم کامپیوتر افتاده و بر هنر تأثیرگذار بودند را باید از مقوله هوش مصنوعی جدا کنیم.
این کارشناس خاطرنشان کرد: یکی از مشخصه‌های مهم در هوش مصنوعی بحث یادگیری عمیق است. هوش مصنوعی به کمک الگوریتم‌های بسیار دقیقی که دارد به ما کمک می‌کند از بین موضوعات موردعلاقه خود خروجی‌های بسیار متنوع، باکیفیت و کاربردی داشته باشد.
دکتر بیدی با ابراز نگرانی از ورود هوش مصنوعی به عرصه هنر گفت: ما داریم درباره آثاری که در عرض چند ثانیه توسط ابزارهای هوش مصنوعی تولید می‌شوند صحبت می‌کنیم که پیش‌ازاین یک هنرمند مدت‌ها طول می‌کشید تا آن را خلق کند. پس سرعت یکی از مزیت‌های هوش مصنوعی است همچنین خلاقیت خودش اصل موضوع است.
او بابیان اینکه خروجی‌های هوش مصنوعی کلاژی از خروجی‌های قبلی نیست بلکه در حال خلق اثر جدیدی است تصریح کرد: هوش مصنوعی یک‌چیز جدید خلق می‌کند چیزی که قبلاً نبوده و خلاقیت را به چالش می‌کشد علاوه بر آن هزینه تولید اثر هنری با این ابزارها کم شده است. همچنین کارکردهای اجتماعی، سیاسی و حتی زیبایی شناسانه هم‌تغییر کرده است. همه ما در این مدت شاهد تعدادی ویدیو و اثر هنری هستیم که به وضعیت اجتماعی و سیاسی اشاره دارد درحالی‌که همه اینها با هوش مصنوعی تولید شدند. پس می‌توانیم بگوییم بحث خلاقیت و کپی‌رایت کاملاً عوض‌شده است.
هوش مصنوعی و مساله ایده و خلاقیت در آثار هنری
دکتر بیدی، نیز در بخش دوم سخنان خود به سه اتفاق مهم اشاره کرد و گفت: یکی از این اتفاقات عکاسی بود که جایزه سونی را برد ولی بعد اعلام کرد اثر خود را با هوش مصنوعی ساخته است و من این جایزه را قبول نمی‌کنم زیرا این اثر واجد شرایط یک اثر عکاسی فاخر نیست و برای این کار و امتناع از پذیرش جایزه بسیار هم معروف شد. اتفاق بعدی [قبلتر] مربوط به سال 2018 است یعنی قبل از اینکه چنین ابزارهایی در اختیار مردم باشد و همه‌گیر شوند. در این زمان اثر پرتره‌ای در حراجی کریستی به 40 برابر قیمت اولیه فروخته شد. یعنی آن‌قدر برای همه جذاب و عجیب بود که قیمت‌گذاری بالایی برای آن صورت گرفت. این ارزش‌گذاری در آن زمان برای «مهندس هنرمندهایی» بود که آن آثار را خلق می‌کردند. اتفاق دیگر طعنه هنرمندان سنتی بود که عقیده داشتند دیجیتال آرتیست هنر منحرف، کم‌ارزش یا بی‌ارزش است و از این نظر قائل به ارزش‌گذاری چنین آثاری نبودند. [و برای همین آنها در یک شبکه اجتماعی با نام کنایه‌آمیز Deviant Art یا هنر منحرف گرد هم جمع شدند و فعالیت می‌کردند. حالا جمعی از همین هنرمندان دیجیتال که زمانی آوانگارد محسوب می‌شدند، در این شبکه اجتماعی مدعی هستند نباید آثار تولید شده با هوش مصنوعی در این پلتفرم اجازه انتشار یابد!]
او درعین‌حال به شکل‌گیری کارزارهایی اشاره کرد که توسط هنرمندان آوانگارد و پلتفرم‌های مهم له یا علیه هوش مصنوعی ایجاد شدند. بیدی دراین‌باره اظهار داشت: وبسایت «Getty Images» بارگذاری تصاویر ساخته‌شده با هوش مصنوعی را ممنوع کرده است. از سوی دیگر ما هنرمندان آوانگاردی را می‌بینیم که یک‌زمانی در برابر فتوشاپ موضع می‌گرفتند و آن را هنر منحرف می‌نامیدند ولی حالا با اشتیاق در حال استقبال از هوش مصنوعی هستند. این اتفاق بارها رخ‌داده و مشابه ماجرایی است که عکاسی بر سر نقاشی آورد. ولی می‌بینیم ساحت‌های جدیدی از هنر کشف شد که عکاسی از عهده آن برنمی‌آمد. به‌بیان‌دیگر در عصر هوش مصنوعی مهارت به افراد مشروعیت نمی‌بخشد یعنی این‌طور نیست که افراد مهارت فروشی کنند بلکه همه‌چیز در حال تغییر است.
بیدی تأکید کرد: در این دوران هنرمندان باید جایگاه واقعی خود را پیدا کنند. هنرمندی زنده خواهد بود که ابزارهای هوش مصنوعی را یاد بگیرد و با استفاده از آن مفاهیم انسانی و بشری را انتقال دهد.
پایان عصر مهارت فروشی در هنر
دکتر حامد بیدی نیز در این بخش به موضوع فاصله گرفتن مخاطب عام از هنر معاصر و دموکراتیزه شدن رسانه اشاره کرد و گفت: در دنیای امروز هر شهروند تبدیل به رسانه شده [اما گویی] هنر فقط باید از دیوار موزه‌ها آویزان شود. در چنین شرایطی همه [می‌توانند] منتقد باشند و مانند قبل فقط یک منتقد هنری اثر هنرمند را نقد نمی‌کند.
او بابیان اینکه در شرایط امروز مهارت فروشی بی‌فایده است اظهار داشت: یک زمان [مخاطبان عام] از نمایشگاه عکسی بازدید می‌کنند و از هنرمند عکاس می‌پرسند اسم دوربینی که با آن این عکس‌های زیبا را ثبت کرده چیست؟! به نظر [آنها] زیبایی عکس‌ها توسط دوربین ثبت و ضبط شده است و پس اگر [آنها هم چنان دوربینی] بخرند می‌توانند به همان خوبی عکاسی کنند! این نگاه عجیب [برگرفته از] همان مهارت فروشی است و می‌دانیم درست نیست. یعنی [گویا هنرمند] به‌واسطه همان دوربین و فتوشاپ در جایگاه یک آرتیست قرار گرفته است. این دوران تغییر کرده و ما هم باید داستان را عوض کنیم. [حالا با دسترسی فراگیر ابزارهای تولید اثر هنری با استفاده از هوش مصنوعی، به نظر می‌رسد دورانی که یک هنرمند به صرف داشتن یک مهارت تکنیکی می‌توانست مطرح شود به پایان رسیده است.]
بیدی بابیان اینکه بین اقتصاد هنر و هوش مصنوعی رابطه وجود دارد خاطرنشان کرد: در شرایط امروز به‌جای آنکه شاهد آثار میلیاردی باشیم می‌توان اثر ده‌دلاری یک هنرمند را در پلتفرم آنلاین به ده‌ها هزار نفر فروخته و معادل همان مبلغ را دریافت کنیم. از سوی دیگر هنرمندی که با رنگ و مرکب و تکنیک‌های سنتی اثری خلق می‌کند هنوز هوادار دارد و می‌تواند اثر هنری خود را گران بفروشد. ازنظر من هیچ ایرادی ندارد که هنرمند امروز با کمک هوش مصنوعی اثر فاخری خلق کند. تا جایی که اصالت و جایگاه اصلی هنر حفظ شود یعنی اثر هنری حرفی برای گفتن داشته باشد هیچ ایرادی وارد نیست.
او در ادامه سخنان خود به کمتر نشدن تعداد گالری‌ها در دوران شکوفایی ابزارهای فناوری و هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: اگرچه عصر دیجیتال دیدن آثار هنری را ساده کرده ولی از تعداد گالری‌ها کاسته نشده است بلکه درجاهایی ما شاهد بیشتر شدن گالری‌ها هستیم. این موضوع مثل این است که امروزه همه یک گوشی موبایل با قابلیت عکاسی دارند ولی می‌بینیم که تعداد عکاسان حرفه‌ای آمریکا که در سال 2002 بالغ‌بر 160 هزار نفر بودند در سال 2022 از مرز 230 هزار نفر عبور کرده است. همه فکر می‌کردند با ورود دوربین‌های باکیفیت و موبایل‌ها عکاسی حرفه‌ای کنار گذاشته می‌شود ولی این اتفاق نیفتاد هرچند که باید گفت عکاسی امروز هیچ ربطی به عکاسی چند سال قبل ندارد. اکنون با ورود هوش مصنوعی این مقولات در هنر بسیار عمیق‌تر شده است.
- متن کامل و اصلی این گزارش را در وبسایت دانشگاه سوره بخوانید.
- پس از برگزاری این نشست، صحبت‌هایم را به صورت منسجم در یادداشتی در مجله تجربه منتشر کردم.
دیدگاهتان را بنویسید