به دعوت دوست عزیزم دکتر وحید آگاه، در برنامه «کناره» درباره کتاب «قدرت بی‌قدرتان» نوشته «واتسلاف هاول» گفت‌وگو کردیم. این برنامه به نظر خودم یکی از بهترین گفت‌وگوهای اخیرم بوده و پیشنهاد می‌کنم نسخه کامل ۴۵ دقیقه‌ای آن را در یوتیوب یا همین صفحه ببینید. پایین‌تر هم خلاصه‌ای از این ویدیو را با کمک هوش مصنوعی گذاشته‌ام.
خلاصه گفتگو:
ساختار نظام پسا توتالیتر و تأثیر آن بر زیست مردم
- نظام پسا توتالیتر برخلاف دیکتاتوری کلاسیک، قانون و ساختار دارد ولی قوانین و ایدئولوژی دستاویزی برای سرکوب و تسلط بر مردم هستند.
- ایدئولوژی حکم «چسبی» را دارد که تمام اجزای نظام را به هم متصل کرده و امکان خروج از آن را نمی‌دهد.
- افراد، از فروشنده سبزی محلی گرفته تا مأموران امنیتی، رفتارهای خودکار و مطابق با آنچه از آنها انتظار می‌رود، دارند.
- بی‌تفاوتی نسبت به این نظام یا حتی انجام ظاهری وظایف، به نوعی تداوم قدرت آن کمک می‌کند.
- برداشتن یک پوستر رسمی یا عدم ابراز وفاداری، به‌مثابه اقدام سیاسی و شکستن این اتوماتیسم است.
مثال سبزی‌فروش و اهمیت کنش‌های کوچک
- هاول از مثال «سبزی‌فروشی که باید پوستر با شعار رسمی نظام را نصب کند» استفاده می‌کند تا نشان دهد چگونه افراد ناچارند به ظاهر وفاداری نشان دهند.
- برداشتن این پوستر ساده، اقدامی سیاسی و شروعی برای ترک برداشتن در هیمنه نظام است.
- این اقدام نه تنها برای حکومت مهم است بلکه به مردم نیز نشان می‌دهد که می‌توان در برابر دروغ ایستاد.
- کتاب تأکید می‌کند که کنشگران لازم نیست لزوماً فعال سیاسی یا عضو حزب باشند؛ همه افراد در زندگی روزمره می‌توانند با رفتارهای خود به تغییر کمک کنند.
زیستن در دایره حقیقت به عنوان راهکار مقاومت
- مقاومت سیاسی به شکل سنتی (حزب‌سازی، اعتراضات خیابانی) در نظام‌های پسا توتالیتر کارایی ندارد و به بن‌بست رسیده است.
- هاول پیشنهاد می‌دهد که افراد در زندگی روزمره خود واقعیت و حقیقت را بپذیرند و به آن پایبند باشند.
- زندگی مستقل، فرهنگ ثانویه، و حیات موازی از طریق فعالیت‌هایی مانند آموزش آزاد، هنر زیرزمینی، تشکیل گروه‌های کوچک فرهنگی یا مذهبی شکل می‌گیرد.
- مثال‌هایی مانند فعالیت‌های موسیقی راک زیرزمینی نشان می‌دهد که چگونه کنش‌های پیش‌سیاسی می‌توانند به مقاومت نرم تبدیل شوند.
- این نوع مقاومت، بی‌خشونت، نرم و غیررسمی است و هر فرد می‌تواند در سطح خود آن را انجام دهد.
نقد و توجه به نقش قانون در نظام پسا توتالیتر
- نظام‌های پسا توتالیتر سعی می‌کنند با داشتن قوانین و برگزاری انتخابات، چهره‌ای مشروع از خود نشان دهند اما در عمل، قانون به ابزاری برای سرکوب تبدیل می‌شود.
- هاول اشاره می‌کند که استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های قانونی می‌تواند نظام را به چالش بکشد.
- این اقدام قانونی باید به عنوان مکمل زیست موازی دیده شود و نه جایگزین آن.
اهمیت زندگی و لذت بردن در مقاومت
- هاول تأکید می‌کند که مقاومت به معنای مختل کردن زندگی و ایجاد خشونت نیست.
- زیستن معمولی، لذت بردن از زندگی و داشتن فعالیت‌های فرهنگی و هنری مستقل، خود نوعی مقاومت است.
- این دیدگاه مخالف نگاه آنارشیستی است که کنش‌های رادیکال و خشونت‌آمیز را راه‌حل می‌داند.
- او معتقد است که حفظ اصالت زندگی و لذت بردن از آن می‌تواند ساختار توتالیتر را از درون متزلزل کند.
تأثیرات تاریخی و سیاسی کتاب و ایده‌ها
- کتاب در دوران بن‌بست سیاسی و سرکوب شدید در اروپای شرقی نوشته شده است (حدود سال ۱۹۷۸ میلادی).
- تأثیرات این ایده‌ها را می‌توان در حرکت‌های فرهنگی و مدنی بعدی در چکسلواکی و فروپاشی کمونیسم مشاهده کرد.
- به‌ویژه، محاکمه گروه‌های موسیقی زیرزمینی و واکنش جامعه به آن، نمونه‌ای از مقاومت غیرسیاسی و فرهنگی بوده است.
جمع‌بندی و اهمیت کتاب
- «قدرت بی‌قدرتان» یک اثر فلسفی و اجتماعی است که نقش زندگی روزمره و حقیقت‌جویی را به عنوان شکل نوین مقاومت در برابر نظام‌های سرکوبگر برجسته می‌کند.
- کتاب نشان می‌دهد که تغییرات بزرگ سیاسی و اجتماعی می‌تواند از طریق کنش‌های کوچک، روزمره و فردی شکل بگیرد.
- این کتاب دعوت به صلح، زندگی و زیستن در حقیقت است و هیچ نوع خشونت یا کنش رادیکال را توصیه نمی‌کند.
- این اثر، به‌ویژه برای فعالان اجتماعی، روشنفکران و علاقه‌مندان به فلسفه سیاسی و جامعه‌شناسی، منبعی قابل تأمل و کاربردی است.
دیدگاهتان را بنویسید