دهم مهرماه ۱۴۰۳ مصاحبه‌ای با نشریه پیوست داشتم درباره تأثیر فیلترینگ بر حذف زبان فارسی از وب که من به تأثیرگذاری سیاست اشتباه ایران‌اکسس (Iran Access) و تحریم هم علاوه بر فیلترینگ اشاره کردم. این گزارش را که زهرا فکرانه نوشته اینجا بازنشر می‌کنم:
به گزارش پیوست؛ طبق «گزارش عملکرد و اقدامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» که در دولت دوازدهم منتشر شد، سهم محتوا با زبان فارسی در وب از ۱.۲ درصد به دو درصد رسیده بود و این موضوع از جمله دستاورد‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به حساب می‌آمد اما زبان فارسی به رتبه ۱۹ در ویکی پدیا و جایگاه دهم در وب، سقوط کرده است.
بر اساس داده‌هایی که در مورد حجم محتوای فارسی در وب منتشر شده بود، این زبان در دهه نود تا جایگاه پنجم رشد پیدا کرد. در سال ۹۵ سهم زبان فارسی از محتوای وب تا ۸ درصد نیز اعلام شده بود اما به تدریج این جایگاه کاهش پیدا کرد. بعدها در سال ۱۴۰۰ محتوای فارسی از دنیای وب حدود ۱.۸ درصد اعلام شد یک سال گفته شد زبان فارسی رتبه پنجم را واگذار کرده و در جایگاه هشتم قرار گرفته است. یک سال بعد محتوای فارسی بازهم افت کرد و میانه سال ۱۴۰۲ با سهم ۱.۶ درصدی به جایگاه دهم رسید. اکنون در سال ۱۴۰۳ سهم زبان فارسی حدود ۱.۳ درصد از محتوای وب اعلام شده است.
تأثیر فیلترینگ، تحریم و ایران‌اکسس در حذف زبان فارسی
حامد بیدی مدیرعامل پلتفرم کارزار درباره وضعیت زبان فارسی وب، به سقوط آمار‌ها اشاره کرد و گفت: دلیل اصلی این افول را علی رغم پتانسیل‌های زیادی که وجود دارد و کاربران فعال در زمینه تولید محتوا به زبان فارسی را می‌توان در چند اتفاق دید. یکی از مهم‌ترین دلایل افول سهم زبان فارسی در وب، فیلترینگ است که به طور کلی باعث شده است حضور ایرانیان در پلتفرم‌های بین‌المللی خصوصاً در لایه تولید محتوا و در لایه مصرف‌کننده کم رنگ بشود یا به تعبیری دیگر حضور ایرانیان در پلتفرم‌های مؤثری از جمله یوتیوب، فیسبوک و اینستاگرام کمتر باشد. البته طبق گفته حامد بیدی دلیل مهم دیگری به نام تحریم نیز علاوه بر فیلترینگ در این کاهش رتبه تأثیرگذار بوده‌است.
او درباره تحریم‌ها بیان کرد: تحریم‌ها باعث می‌شود ایرانیان نتوانند از امکانات حرفه‌ای بسیاری از پلتفرم‌ها از جمله گوگل ادد، یوتیوب و اینستاگرام که ایرانیان حضور قابل توجهی در آن دارند برای تبلیغات خود استفاده کنند چرا که استفاده از امکانات تبلیغی این پلتفرم‌ها نیاز به پرداخت دارد و اغلب ایرانیان نمی‌توانند از چنین امکانی بهره‌مند شوند.
بیدی اضافه کرد: اما علاوه بر دو دلیل فیلترینگ و تحریم یک دلیل دیگری نیز وجود دارد که سهم زبان فارسی در دنیا رو به کاهش است و آن سیاست ایران اکسس کردن (iran access) دسترسی به سایت‌ها است. بسیاری از سامانه‌های دولتی و سامانه‌های داخلی که در ایران وجود دارند و بخش زیادی از محتوا‌ها را میزبانی می‌کنند، با توجیهات امنیتی ایران اکسس شده‌اند به این معنا که کاربرانی که خارج از ایران هستند نمی‌توانند به آن محتوا دسترسی پیدا کنند و بات‌های خزنده گوگل نیز نمی‌توانند آن محتوا را پیدا کنند. بسیاری از محتوا‌ها به این شکل از دسترس بین‌المللی خارج می‌شود و این نیز باعث می‌شود رتبه زبان فارسی در دنیا و جهان فناوری پایین‌تر از قبل بیاید.
آذری جهرمی درباره افزایش سهم زبان فارسی در وب در سال ۱۳۹۶ به عنوان وزیر جوان دوره ریاست جمهوری حسن روحانی، در توئیتر خود با استناد به آمار «W3Tech» از رشد سهم زبان فارسی در وب خبر داد.
البته در همان دوران نیز شک و شبهه‌هایی به این آمار وارد بود. برخی از رسانه‌ها ادعا کرده بودند برداشت رئیس سازمان فناوری اطلاعات از داده‌های «W3Tech» اشتباه بوده و معنی آماری که به آن استناد شده تنها شناسایی زبان فارسی در دو درصد وب‌سایت‌های بررسی شده است. البته فارغ از درست و نادرست بودن این برداشت، شکاف عمیق بین آمار‌ها نشان از خطر جدی حذف یک زبان تمدنی از جهان فناوری دارد.
مدیرعامل کارزار با اشاره به این خطر گفت: مجموع سیاست‌های سلبی داخلی مانند فیلترینگ و ایران اکسس کردن و همینطور تحریم‌های خارجی در مجموع باعث شده است که ما با خطر جدی حذف تمدنی از جهان فناوری مواجه باشیم. به گویی که زبان فارسی سهم جدی در بسیاری از پلتفرم‌ها و محصولات معتبر جهانی نداشته باشد. در واقع در فهرست زبان‌هایی که پشتیبانی می‌کنند اساساً فارسی جزء آن‌ها نباشد و بسیاری از نرم‌افزار‌های تخصصی زبان فارسی را در لیست تخصصی نمایش نمی‌دهند و این موضوع چالش‌های زیادی در حوزه فناوری اطلاعات ایجاد می‌کند.
بیدی افزود: ایرانی‌ها برای استفاده تخصصی و در واقع استفاده راحت‌تر از پلتفرم‌های فناورانه جهانی باید یک دانش حداقلی از زبان انگلیسی داشته باشند که بتوانند از این پلتفرم‌ها استفاده حرفه‌ای کنند. اگر بسیاری از پلتفرم‌ها زبان فارسی را پشتیبانی می‌کردند، ایرانی‌ها راحت‌تر می‌توانستند از این امکانات استفاده کنند. به عنوان مثال بخش زیادی از محتوا‌های آموزشی به زبان‌های مختلفی تولید و ترجمه می‌شوند اما زبان فارسی در فهرست آن‌ها قرار ندارد. این باعث شده ما همچنان از مواهب این آموزش‌های بسیار گسترده برای عموم مردم بی‌بهره بمانیم.
یک اتفاق خوب برای کمک به زبان فارسی
در پایان مدیرعامل کارزار با اشاره به اضافه‌شدن زیرنویس اتومات زبان فارسی در یوتیوب بیان کرد: البته اتفاقات خوبی نیز از جمله اضافه شدن زیرنویس اتوماتیک فارسی به یوتیوب در حال رخ دادن است. این ویژگی جدید می‌تواند کمک کند کاربران غیر فارسی زبان با ترجمه هم‌زمان محتوای فارسی، مخاطب قرار بگیرند. این در واقع دریچه جدیدی برای تولید‌کننده محتوای زبان فارسی ایجاد می‌کند که بتوانند مخاطب‌های غیر فارسی زبان نیز برای محتوای خود جذب کنند. همینطور مدل‌های زبانی هوش مصنوعی اغلب در حال حاضر از زبان فارسی پشتیبانی می‌کنند و روز به روز در حال بهبود هستند و این نیز کمک می‌کند از مواهب فناوری در زبان فارسی بهره‌مند شویم. اما تا زمانی که ما دچار تحریم هستیم و در داخل نیز با سیاست‌های سلبی با ایده‌های ایران اکسس کردن و فیلترینگ مواجه هستیم، نمی‌توان امید داشت در رقابت پرشتاب جهانی که نوعی رقابت تمدنی محسوب می‌شود، حرفی برای گفتن داشته باشیم.
- منبع: پیوست
دیدگاهتان را بنویسید